Goden met een handicap

Hier bij Bes Netwerk laten we heel 2023 elke maand een andere godheid met een handicap een plek in de spotlights innemen. Mij persoonlijk viel tijdens mijn zoektochten naar achtergrondinformatie op dat daarbij relatief vaak een handicap aan de benen voorkomt. Hoewel ogen, handen en dwerggroei ook nog wel vaker genoemd worden. Er zijn meer goden met een handicap dan je zou verwachten!

Daarbij lijkt het echter vooral te gaan om lichamelijke of zintuiglijke handicaps. Het is lastig om te spreken over goden met een verstandelijke beperking, psychische kwetsbaarheid of neurodiversiteit, want waar begint het echt een handicap te worden? En waar is het ‘slechts’ de voor veel goden gebruikelijke uitvergroting, bijna overdrijving, van menselijke gedragingen en/of eigenschappen?

Update 17-01-2024: De borrel met Loki bracht een fout aan het licht! Zie de rectificatie onderaan het artikel.

De Keltische goddelijke crone-heks Cailleach - in Ierland ook wel Cailleach Bhéara genoemd - heeft zeer waarschijnlijk een oeroude, pre-Keltische oorsprong. Vermoedelijk komt haar naam van het oude cailegh wat ‘de gesluierde’ betekende. Maar zij heeft de tand des tijds doorstaan: tot op de dag van vandaag betekent cailleach in het Iers en Schots Gaelic nog steeds ‘oud vrouwtje’ of ‘heks’.

De vereffenaar van je pad

Ganesh is een van de goden uit het Hindoeïstische pantheon.

Parvati, ook wel moeder aarde genoemd, heeft hem geschapen voor een specifieke taak. Shiva, de god van het universum en de partner van Parvati, had er een handje van om haar te storen tijdens het baden. Parvati heeft daar een hekel aan. Ganesh is een knappe, sterke jongeman die alleen opdrachten aanneemt van Parvati, zijn moeder. Als Shiva na een van zijn omzwervingen thuiskomt, vindt hij Ganesh bij de deur. Shiva komt er niet in. Ganesh houdt hem tegen. Ganesh is niet onder de indruk van de grote allesomvattende Shiva.

De Griekse godheid Hephaistos kent diverse tegenhangers: de Romeinse god Vulcanus, de Etruskische god Sethlans (ook bekend als Velchans) en de Egyptische Ptah. Allen zijn goden van het vuur, de smidse, de smeedkunst en diverse ambachtslieden, en zijn vermoedelijk bij het contact tussen de diverse beschavingen ook in elkaar overgegaan en samengevoegd.

De Japanse Shinto kami (god) Kuebiko is de kami van kennis/wijsheid en landbouw. Hij wordt afgebeeld als een vogelverschrikker die niet kan lopen, vanwege het buiten staan onder alle weersomstandigheden. Kuebiko betekent letterlijk ‘misvormde man’, waarvoor twee verklaringen zijn: ‘kue’ kan vertaald worden met ‘handicap’, maar het kan ook een verbastering zijn van ‘Tsuehiko’, wat vertaald wordt met ‘man die met stok moet lopen’.

De klassieke Maya god K'awiil is de god van bliksem, slangen, vruchtbaarheid, agriculturele overvloed, en mais en cacao in het bijzonder. Onder moderne Maya’s is K’awiil bekend als de opper- en dondergod “God K” of als “Manikin Scepter”. Er zijn ook oude teksten gevonden uit het 16e eeuwse Yukatan waarin hij “Bolon Dzacab” genoemd wordt, wat ‘onnoembaar veel generaties via de vrouwenlijn’ betekent. Men denkt dat dit een metafoor is voor vruchtbaarheid. Ook wordt vermoed dat K’a mogelijk ‘de machtige’ betekent.

De Griekse god Eros (door de Romeinen overgenomen als Cupido of Amor) is volgens de oudere verhalen het derde kind van Chaos, en dus één van de oergoden. Hij is de god van de universele, allesomvattende liefde, de kracht die het universum samenhoudt. In de nieuwere verhalen is Eros de zoon van de goden Aphrodite (Venus bij de Romeinen) en Ares (Mars bij de Romeinen). Dan is hij de god van de liefde en het schoonheidsverlangen, de drijvende kracht achter aantrekking en binding, blinde passie voor iets of iemand, en voortplanting in de natuur.

De Inuit godin Sedna is de godin van de zee en zee(zoog)dieren. Ze wordt ook wel Moeder of Meesteres van de Zee of Sassuma Arnaa (Moeder van de Diepten) genoemd. Andere namen zijn Amakuagsak, Nerrivik of Nuliajuk. Moeder van de Diepten verwijst zowel naar de zee als naar Adlivun, de onderwereld van de Inuit. Volgens de Inuit verblijven zielen daar een jaar lang, als voorbereiding op hun reis naar het volgende stadium: Quidlivun (Opperwereld, het Land van de Maan) waar ze eeuwige rust en vrede zullen vinden.

In de Afrikaanse Yoruba-religie is de oppergod Olorun (of Olodumare) zo groots dat mensen uitsluitend via Orisha's met deze oppergod in contact kunnen komen. De Orisha’s zijn zelf geen goden, maar vertegenwoordigen elk een apart aspect van de oppergod. Een beetje te vergelijken met heiligen in de katholieke kerk. Er zijn verschillende Orisha’s met een handicap. Deze handicap heeft een symbolische betekenis: het verwijst vaak naar de ziekte waar de betreffende Orisha tegen beschermt. Zo'n duidelijke symbolische betekenis hebben handicaps of ziektes bij goden van andere pantheons meestal niet.

De Slavische Baba Yaga is een misvormde en/of angstaanjagend uitziende vrouw. (Of één van drie vrouwen met dezelfde naam die samen de triade maagd/moeder/crone vormen. In dat geval gaat het om een moeder met twee kinderen, of een moeder met kind en kleinkind, of drie zussen). Tegenwoordig wordt Baba Yaga als een heks beschouwd, maar haar wortels liggen bij Iagaia Baba, de oude Slavische godin van de dood en onderwereld. Veel van de hieronder beschreven kenmerken werden ook al aan Iagaia Baba toegeschreven.