Paganisten en heidenen zijn zich meer dan gemiddeld bewust van de loop van de seizoenen en de rondwenteling van het jaarwiel. Al van jongs af aan zijn kinderen goed te betrekken in deze levenswijze. Gedurende de seizoenen deelt Jiska haar ervaring over wat je met je kinderen (van alle leeftijden) kunt doen in de lente, zomer, herfst en winter. Zo kunnen we ze spelenderwijs onze verbondenheid met Moeder Aarde en de natuur om ons heen meegeven, en de dankbaarheid die je daaruit kunt halen. Deze keer: herfst.

Markeer het seizoen: herfstvondsten

Al begin september, als de zon nog warm scheen, begonnen mijn kinderen er vroeger om te vragen: “Mama, wanneer gaan we de herfststukjes maken?” Ik vroeg ze dan om goed op de natuur te letten. De herfststukjes maakten we, als we allemaal daadwerkelijk voelden en zagen dat het écht herfst was. We reden dan naar een mooi natuurgebied: bijvoorbeeld een bos of een ven. Elk kind met laarzen en een trui aan, ieder een eigen tasje, en rapen maar.

Met respect voor de natuur

Dit is een goed moment om kinderen uit te leggen wat je veilig kan meenemen. Bijvoorbeeld mooi gekleurde afgevallen blaadjes en takjes, een uitgedroogd besje aan een al dor takje, eikels, hazelnoten, dennenappels, afgevallen dennennaalden, mooie steentjes, ingedroogde plantjes en kruiden. Maar vertel ze ook wat je beter achterlaat: trek geen mos van zijn plek, pluk geen tak af die nog leeft, neem stukjes schors en hout alléén mee als alle insecten eraf zijn… en kijk even goed in dat mooie slakkenhuisje of het leeg is, of dat er een slak in zit. (Als slakken in winterslaap gaan, sluiten ze hun huisje af met een vliesje. Pas als je diep tot-de-bocht kan kijken én tegen het licht gehouden het huisje doorschijnend ziet, is het écht leeg.)

Paddenstoelen zijn daarbij een grensgeval: het ondergronds levende mycelium gaat niet dood als je de paddenstoel plukt, zoals de appelboom ook niet sterft als je de appels oogst. Maar je moet wel héél goed weten welke paddenstoel veilig is, dus bij twijfel laat je je kinderen ook niet aan paddenstoelen komen.

Verwerk je vondsten

Terug thuis had ik dan vroeger voor elk kind een bordje of kommetje of bloembakje, blokken geweekte oasis (steekschuim), en werden de tasjes omgekiept op tafel - met een groot zeil eronder. Ook had ik daarbij wat leuke kabouterbeeldjes en neppe paddenstoeltjes en zo op stekertjes. De creativiteit van de kinderen staat me na al die jaren nog levendig bij.

We dronken een kruidige chai of warme chocomel, en elk kind maakte een eigen herfststukje. Die bleven nog tijden staan. Ook mooi: je kind af en toe wijzen op het verder indrogen en het verval, wat de natuurlijke gang van zaken is. En als je het stukje gaat afbreken, geef je de resten terug aan Moeder Aarde.

Is er te veel geraapt voor een herfststukje? Denk dan ook eens aan het knutselen van poppetjes en diertjes met eikels, kastanjes, walnoten enzovoorts. Er zijn heel veel voorbeelden online en in boeken te vinden!

Lijsterbes-amulet

Op de grens van zomer en herfst draagt de lijsterbes al haar fel oranjerode bessen, maar als je iets langer wacht na het rijpen worden ze intenser van kleur. De bessen blijven ook lang aan de struik, heel september en oktober kan je ze makkelijk vinden. Zolang je niet alles van één struik plukt, kan de natuur het prima hebben als jullie wat lijsterbessen mee naar huis nemen. (Grove regel: een tiende van wat je ziet, kan je makkelijk meenemen.) Lijsterbessen zijn niet giftig, zoals soms beweerd wordt. Het is dus veilig om je kinderen eraan te laten komen.

De mooie oranje besjes kan je goed aan een draad rijgen: een klusje dat kinderen meestal leuk vinden. Je kan ze dan dragen als een ketting of armband, of ergens ophangen. Bij het indrogen houden ze hun oranje kleur grotendeels. Lijsterbes biedt bescherming en geeft kracht! Als je je kinderen de vrije hand geeft hoe ze hun geregen besjes verder willen versieren tot beschermingsamulet, komen er misschien wel prachtige ideeën boven. Laat ze ze maar boven hun bed hangen: dat slaapt lekker veilig!

Appelplukdag

Ooit begonnen als een Nationale Appelplukdag die helaas niet meer bestaat, hebben veel bedrijven dit nu zelf opgepakt. Een of meer dagen waarop je je eigen appels, en soms ook peren, mag komen oogsten. Als je in augustus alvast Appelplukdag als zoekactie op internet doet, zie je er wellicht al wat aangekondigd voor september. Houd ook de regionale berichtgeving in de gaten, zoals lokale krantjes en nieuwspagina’s. Of even op de agenda van de overkoepelende Nationale Fruittelers Organisatie: https://www.nfofruit.nl/agenda/

Heb je een leuke plukdag in je buurt gevonden? Geef het aan ons door of als reactie op Facebook, dan zetten we die erbij!

Meestal geeft de boer eerst kort uitleg over hoe je plukt, en vertelt vaak ook nog wat over appelbomen en appels. Diverse bedrijven maken er echt een evenement van, met demonstraties en (kinder)spelen. Terug thuis verwerken jullie je oogst natuurlijk in appeltaarten, appelflappen, appelchutneys en appelmoes!

Appels in voorchristelijke tradities

Je kan dit evenement goed aangrijpen om je kinderen te vertellen dat de appel in veel mythen een heilige appel was. En nog steeds zo veel meer kan zijn. Snij eens een appel overdwars open: de kern is altijd vijfpuntig, een pentagram! Ook zijn er de bekende spelletjes met de schil: over je schouder gooien en kijken welke letter het vormt, in één lange schil schillen voor geluk…

In dit filmpje vertel ik wat meer achtergrondinformatie en ideetjes rondom appels. Het filmpje is wel voor volwassenen opgesteld, maar zo krijg je wel ideeën voor als je er met je kind over praat.

Omarm het donker

Op 28 oktober is het de Nacht van de Nacht. Deze avond doen zo veel mogelijk mensen hun (elektrische) licht uit en branden enkel kaarsjes. Of gaan bij een vuurtje zitten of houden het echt helemaal donker. Deze nacht zijn we ons bewust van de milieu-impact van ons hoge energieverbruik, maar staan we ook stil bij lichtvervuiling. Ja, dat bestaat. Hier en daar is de natuur al flink in de war door te veel licht! Dit is een prachtig moment om je kinderen te laten zien dat donker niet eng is, dat je juist door het donker bijvoorbeeld de sterren heel goed kan zien.

Balans is een belangrijk thema binnen het paganisme: zo beneden, zo boven, God en Godin, Zon en Maan, alle aspecten van alle seizoenen in het Jaarwiel. Donker is nodig als balans tegenover het licht. Wil je je kinderen laten kennismaken met wat er mooi kan zijn in het donker? Door het hele land worden activiteiten georganiseerd in het kader van de Nacht van de Nacht. Kijk op de website wat er bij jou in de buurt te doen is. In principe richten veel activiteiten zich meer op volwassenen, dus check wel even goed welke kind-geschikt zijn.

Pompoenfair

Zoals de appelplukdagen leuk zijn voor rond Mabon, zo zijn de pompoenoogsten rond Samhain ook geregeld met feestelijkheden bekleed. Ook hier geldt eigenlijk hetzelfde: gebruik ‘Pompoendag’ of ‘Pompoenfair’ als zoekactie op internet en grote kans dat je iets vindt! Vind je een leuke pompoen-activiteit in je buurt? Laat het ons weten en we zetten die erbij!

Pompoengezichten snijden is een leuk klusje met de kinderen, net als het verwerken van het uitgeschaafde vruchtvlees in een pompoensoep. Je kan daarbij vertellen dat vroeger gezichten gesneden werden uit pompoenen, maar ook uit bieten en andere knollen. Dat was om de geest van de plant te eren en om kwade geesten af te schrikken. Het christelijke Sinte Maarten, waarbij kinderen lampionnen door het donker dragen, is hier rechtstreeks vanaf geleid. Vroeger waren de lampionnen uitgeholde voederbieten, die de kinderen kwamen bietsen bij de boer op het erf, zodra die de oogst binnen had…

Voorouders

Samhain is ook een tijd om aan onze voorouders te denken. In de huidige tijd wordt de dood wat weggehouden van kinderen, terwijl dit vroeger een veel natuurlijker onderdeel van het dagelijks bestaan was. Ook geboorte, leven, sterven en dood - én wedergeboorte - zien paganisten als een cirkel, een natuurlijke gang van zaken. Samhain kan daarom een goede tijd zijn om met kinderen het gesprek aan te gaan. Over het verschil tussen verdriet, dat er mag zijn, en angst, dat er niet hoeft te zijn. Dood is niet leuk, maar ook niet eng.

Misschien kunnen jullie goede herinneringen ophalen aan iemand die overleden is. Of, meer op kinderniveau, eerst aan een dierbaar huisdier dat overleden is. Een graf verzorgen kan ook een manier zijn om ‘heel normaal’ met de dood bezig te zijn. Dan kan je misschien in gesprek raken over hoe degene die er niet meer is, het vast fijn vindt dat we nog aan diegene denken. En dat je nog tegen diegene kan praten. Vraag eens of je kinderen denken of diegene nog wat terug kan zeggen. Wat denkt je kind? In een droom? In een ingeving? Of is je kind zodanig gevoelig dat het door de sluier kan breken en daadwerkelijk in gesprek kan gaan met zielen die overgegaan zijn? Laat vooral merken dat ook dat niet eng is. Valideer het. Het is niet raar!

Ondergronds

Neem je kind mee naar buiten en wijs erop dat er ook in de natuur van alles dood lijkt te gaan: planten sterven af, bomen laten hun bladeren vallen. Ze trekken zich terug in zichzelf voor de donkere tijd van het jaar. Maar dat is niet het einde: ook planten komen terug. Ze verzamelen hun energie ondergronds, zijn ‘goed geaard’ en rusten.

Oktober is dé tijd om bollen te planten, als je een tuin hebt, kan je je kinderen hierbij betrekken. Weet je nog, de tip van het lente-artikel om een plant of bloem uit te kiezen en die een poos te volgen? Dit kan een mooi begin zijn: plant bollen en zet er een markering bij, zodat je weet waar ze staan. Dan kan je in de prille lente met je kind beginnen met inspecteren wanneer de bol uitkomt!

Lees ook de andere artikelen in deze serie: lente en zomer.