Goden met een handicap

Hier bij Bes Netwerk laten we heel 2023 elke maand een andere godheid met een handicap een plek in de spotlights innemen. Mij persoonlijk viel tijdens mijn zoektochten naar achtergrondinformatie op dat daarbij relatief vaak een handicap aan de benen voorkomt. Hoewel ogen, handen en dwerggroei ook nog wel vaker genoemd worden. Er zijn meer goden met een handicap dan je zou verwachten!

Daarbij lijkt het echter vooral te gaan om lichamelijke of zintuiglijke handicaps. Het is lastig om te spreken over goden met een verstandelijke beperking, psychische kwetsbaarheid of neurodiversiteit, want waar begint het echt een handicap te worden? En waar is het ‘slechts’ de voor veel goden gebruikelijke uitvergroting, bijna overdrijving, van menselijke gedragingen en/of eigenschappen?

Update 17-01-2024: De borrel met Loki bracht een fout aan het licht! Zie de rectificatie onderaan het artikel.

Feit is dat ik geen bronnen vond waarbij goden door de mensen die hen aanbeden, geclassificeerd werden als op wat voor wijze dan ook mentaal gehandicapt. (Daarbij wel opmerkend dat ook goden met fysieke beperkingen door hun aanbidders meestal niet als ‘gehandicapt’ ervaren werden.) Toch zouden diverse van de oudere goden, zouden ze heden ten dage op het bankje van de psycholoog of psychiater beland zijn, een vette diagnose in de psychiatrische DSM-classificatie krijgen ;-)

Trickster

Een categorie die daar mogelijk onder zou vallen, is die van de zogeheten ‘tricksters’, een term uit het Engels: oplichter, bedrieger; maar "schelm" is het beste Nederlands equivalent. Een trickster is een archetypische figuur met dubbelzinnige eigenschappen. Een trickster kan je maken of breken, is een zeer slim of geslepen iemand, met duidelijke onverschilligheid tegenover (tot zelfs weerstand tegen) regels en conventie.Iemand die je met hun goddelijke kenmerken en macht kan helpen, maar vaak voor een (te?) hoge prijs, en meestal met onconventionele en niet altijd geoorloofde methoden. Bovendien kan het ook zo weer omslaan en kan de wispelturige trickster die jou eerst hielp zich ook zomaar ineens weer tegen je keren. Een trickster kan je nooit volledig doorgronden- er blijft altijd een kant van geheimzinnigheid aan - en net zo min ooit volledig vertrouwen.
Het is geregeld erg onduidelijk of bij sommige streken een plan gevolgd wordt met een doel, of dat het puur om een -misschien haast boosaardige- lol in de ontstane verwarring gaat. Bij die keren dat we er vanuit gaan dat er wel een plan achter zit, is het veelal de bedoeling van de trickster om er zélf beter uit te komen. Maar de trickster kan ook met blijdschap en goedkeuring reageren als iemand wiens leven die omver gegooid heeft daar weer uit opkrabbelt en er sterker uit komt. Ook kan de trickster zo iemand dan bewust belonen.

Bekende voorbeelden zijn het volk van de Fairy en/of de Fae en kleurrijke figuren als Reinaart de Vos, Tijl Uilenspiegel, Repelsteeltje, Captain Jack Sparrow, Anansi, Cheshire Cat. Maar ook bijvoorbeeld de al eerder in deze serie behandelde Baba Yaga… en onze Godheid van deze maand: de Noordse god Loki, de god van chaos en leugens.

Onvoorspelbaar

Opgepikt door de huidige trends zijn er diverse verfilmingen waarin vanuit meerdere oogpunten naar Loki gekeken wordt. Maar het blijft in al die versies wel overeind dat hij/zij onvoorspelbaar is en in uitersten schiet. Eerst even dit: Loki is als shapeshifter in staat diverse geslachten en genders aan te nemen. Zo heeft Loki in vrouwelijke vorm een zwangerschap doorgemaakt en is bevallen van Jormungandr, de Midgaard-slang. Ook heeft Loki de vorm van een merrie aangenomen, waarbij ze bevrucht werd door de machtige hengst Svadilfari, een vorstreus-paard. Loki baarde toen Sleipnir, het bekende achtbenige paard van Odin, Loki’s bloedbroeder.
We zien Loki echter het meest in mannelijke vorm afgebeeld of beschreven, vandaar dat in de rest van het artikel voor de leesbaarheid slechts van hij/hem gesproken wordt. Wees je ervan bewust dat dit slechts één kant van Loki is!

Loki is een onruststoker, oplichter, een gedaanteverwisselaar, beurtelings machtige helper en gewiekst dwarsbomende tegenwerker. Loki haalde gewaagde ‘grappen’ uit met de goden, vileine streken en bedrog die de goden daadwerkelijk in gevaar brachten. Maar Loki kon ze dankzij zijn eigen geslepen slimheid en mogelijkheid buiten de hokjes te denken daarna juist ook weer redden. Loki is creatief, intelligent, heeft lef en durf, en laat zich daarom niet tegenhouden door conventies en vastgeroeste normen en waarden bij het zoeken naar het oplossen van wat hem tegenhoudt of tegenwerkt. Loki kan ook waardering hebben voor anderen die diezelfde grensdoorbrekende creativiteit gebruiken, ook als die in onze ogen onder kwaadaardigheid zouden vallen.

Irrationele chaos

Loki is een afstammeling van de vorstreuzen en dat zou de irrationele chaos in hem kunnen verklaren, die ook wel als boosaardigheid benoemd wordt. Maar er zijn nog heel veel meer theorieën over Loki om zijn complexiteit te verklaren. Een daarvan stelt dat Loki de oorzaak was van knopen, wirwar en lussen, of zélf een knoop, wirwar of lus was. Ook moeten we ons goed realiseren dat datgene wat nu bij ons en met onze menselijke moraal als ‘boosaardig’ gezien wordt, bij goden niet bewust kwaadwillend hoeft te zijn. Sterker nog, dat wat wij als ‘kwaadaardig’ zien, is vaak juist bijzonder noodzakelijk voor de balans.

Loki had een grote hand in de dood van Baldr, de (volgens diverse bronnen lievelings-)zoon van Odin en Frigg. Baldr de Schone, of Baldr de Goede, was de god van licht, wijsheid en rechtvaardigheid. Loki haalde een streek uit met vérgaande gevolgen: hij zet zonder scrupules Hodr, de blinde broer van Baldr, aan om een pijl van maretak af te schieten. Hodr heeft daarmee nietsvermoedend zijn eigen broer dood geschoten. Dat is al erg genoeg, maar omdat Baldr niet in strijd was gesneuveld, kon hij niet naar Walhalla. Hij moest naar de ‘gewone’ onderwereld, Hel, om daar te wachten tot zijn herrijzenis na Ragnarok. Dit vonden de resterende goden een zwaar lot. De goden vonden dat Loki deze keer echt te ver was gegaan en besloten hem op te sluiten. Vastgebonden met magische ketens, met een gifslang boven hem die gif op hem lekte (terwijl hij zich daarnaast helemaal wezenloos verveelde) wacht hij op Ragnarok, waar hij zal sneuvelen in gevecht met Heimdall.

Fun fact

Door diens fluïde bewegen door genders, geslachten en seksuele voorkeuren, zou Loki in de huidige maatschappij zonder twijfel onder de regenboogvlag vallen. Hoe leuk is het dan te weten dat Loki in de Noordse mythologie juist de maker van de regenboog is. In de schepping maakt Heimdal de brug Bifröst, die Asgaard en Midgaard verbindt. Loki kleurt dan Bifröst tot regenboog, waarna de schepping van de wereld afgerond is en de mens kan verschijnen. *

Zie het bericht op Facebook voor meer afbeeldingen.

Naschrift

Sommigen zal het nu opgevallen zijn dat, na een intro over psychische classificaties, hier verder bij het bespreken van Loki niet meer op teruggekomen wordt. Dit is bewust gedaan. Overeind blijft staan dat Loki, zou die een mens geweest zijn, in mijn opinie beslist een DSM-classificatie gekregen had. De complexiteit en chaos van Loki zouden het tegelijk zowel aannemelijk als juist ook te beperkend maken, mochten we hier een stempeltje op gaan zetten. Bovendien is het, zoals eerder opgemerkt, wellicht ook wat té gewaagd om de menselijke diagnoses op goden toe te passen. De meningen hierover kunnen natuurlijk verschillen. Bij het Bes-team kwamen er al hele leuke, interessante discussies langs toen we dit onderwerp voorbespraken. Daarom hebben we besloten er een algemene discussie van te maken!

Noteer dus in je agenda

Zondag 17 december 2023
14-15 uur
“Borrelen met Loki”

Lees meer in de aankondiging van dit event.

* Rectificatie

Tijdens de (online) borrel met Loki kwamen we te spreken over het vermeende kleuren van de brug Bifröst door Loki. Onze bron was de Nederlandse Wikipedia-pagina over Loki waar staat: "Loki geeft bij de schepping van de werelden kleuren aan de brug Bifröst, die Heimdall gemaakt heeft, en maakt die tot een regenboog. De wereld is dan klaar en de mens kan er verschijnen (vers 17-18 van de Voluspá)."

Eén van de deelnemers aan deze bijeenkomst was hier erg verbaasd over en heeft het voor ons nagezocht in de boeken. Het blijkt dat vers 17-18 van de Voluspá niet aan de regenboog refereert, maar aan de schepping van het menselijke geslacht vanuit twee boomstammen die de goden Odin, Hoenir en Lodur op het strand aantreffen.

Vers 17-18 van de Voluspá in de Lied-Edda (vertaling Jan de Vries):

Drie goden maakten, minzaam en krachtig
Van ’t Azengeslacht zich op naar het huis,
Vonden aan de oever onmachtig en zwak
Ask en Embla, het leven ontberend

Zij hadden geen adem en evenmin inzicht,
Stem noch warmte, noch wezenstrekken;
Adem gaf Odin en inzicht Hoenir,
Lodur gaf warmte en wezenstrekken.

Vers 17-18 van de Voluspá in de Proza-Edda (vertaling Marcel Otten):

Toen maakten er drie zich los van de groep
Machtig en zacht kwamen de Azen bij een huis.
Op het strand vonden ze krachteloos en slap
Ask en Embla: onbepaald was hun lot

Ze hadden geen adem, ze hadden geen geest,
Kleur noch stem, ook geen gelaatstrekken.
Odin gaf ze adem, Hoenir een geest,
Lodur gaf ze kleur en hun gelaatstrekken.

Vele geleerden interpreteren dat de god Lodur identiek is aan Loki, maar deze hypothese wordt niet door iedereen geaccepteerd. Het oud-Noors gebruikt het woord litr, wat zowel “kleur" als “uiterlijk”, “verschijning” betekent.